Wychowanie i opieka – guwernantka / guwerner

Sprawą ważną, sprawą trudną, do której dobry ojciec przede wszystkim dołożyć musi starań, nie jest bynajmniej troska o przysporzenie dziecku przywar, które uczynią go bogatym, ani śmiesznostek, które zapewnią mu wzięcie u możnych. Tak robią wszyscy. Jeśli nie mają systemu, jak ja, to choćby drogą przykładów i lekcji. Rzecz najważniejsza to wpoić w dziecko właściwą miarę rzeczy, sztukę unikania hańby, złej reputacji i prawa. Są to rozdźwięki w harmonii społecznej, które trzeba dobrze umieścić, przygotować, zachować.

(…) nie może istnieć swoboda bez przymusu ani przymus bez swobody, nie można stawiać alternatywy: albo przymus, albo swoboda. Sama swoboda nie ograniczana przymusem zamienia się w anarchię, przymus bez swobody w tresurę. Ani anarchia, ani tresura nie może być zaakceptowana w wychowaniu, w relacjach międzyludzkich.

Pod wychowaniem rozumiemy trzy rzeczy: 1. wychowanie umysłowe, 2. wychowanie fizyczne, tj. takie, jakie dają szkoły gimnastyczne i ćwiczenia wojskowe, 3. nauczanie politechniczne i technologiczne, które zaznajamia z podstawowymi zasadami wszelkich procesów wytwórczych i jednocześnie wdraża dzieci i młodzież do posługiwania się najprostszymi narzędziami wszelkiej wytwórczości.